ویژه نامه
                                                                                                        معرفی شیخ کلینی
                                                                                               به مناسبت روز بزرگداشت شیخ کلینی

                                                                                     واحد پژوهش حوزه علمیه الزهرا(سلام الله علیها)جویبار

بسم الله الرحمن الرحیم

موقعیت شیخ کلینی
کلینی درعصر امام حسن عسکری (علیه السلام ) متولدگشت وباچهارسفیر ونماینده ی خاص امام زمان غائب ازانظار ،که درطول غیبت کوتاه آن حضرت رابطه بین شیعیان وامام زمان بودند –هم عصربوده بااین که آن چهارتن ازفقها ومحدثین بزرگ شیعه بودند شیعیان آن ها را به جلالت قدر می شناختند مع الوصف کلینی مشهورترین شخصیت عالی مقام بود که در آن زمان میان شیعه وسنی بااحترام می زیست وبه طورآشکار به ترویج مذهب حق ومعارف وفضائل اهل بیت عصمت (علیه السلام )همت گماشت.(دوانی ،بی تا،ص21)
شیعه وسنی در اخذ فتوی به وی مراجعه می کرد ند واین خصوص مورد وثوق اعتماد هردو فرقه بود .به همین جهت ملقب به ثقه الاسلام گشت واونخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شد وحقا که شایسته این لقب بزرگ هم بود.(همان )
کلینی درامانت وعدالت وتقوی وفضیلت وحفظ وضبط احادیث که همه ازشرایط یک فرد محدث موفق جامع الشرایط بوده است ،مانند نداشت .(همان)
به گفته علامه محمد تقی مجلسی “وی درمیان تمام دانشمندان ما وآن هاکه ازاو روایت کرده است همچنین درنظم وترتیب کتابش “کافی “بی نظیر بوده واین مزایا دلیل است که وی از جانب خداوند متعال تاییدات خاصی داشته است.(همان ،ص22)

استادان شیخ :
ثقه الاسلام کلینی در ری،قم ،بغداد وکوفه ودیگر نقاط دورونزدیک ممالک اسلامی که امروز برای مادرست روشن نیست در نیمه دوم سده سوم هجری ،دانشمندان بزرگ وفقها ومحدثین بسیاری راملاقات کرده وازخرمن معلومات ومحفوظات آنها خوشه ها چیده وبهره ها گرفته است که نام 50 استاد رانام برده اند که نام برخی ازایشان عبارتند از:احمدبن محمدبن عیسی واحمدبن ادریس قمی ،احمدبن محمدبن همدانی معروف به ابن عقده ،احمدبن محمد بن عالم کوفی واحمدبن مهران واسحاق بن یعقوب وحسن بن حنیف و…. می باشند.(همان ،ص26)
درمیان استادان وافرادی که کلینی در تشکیل شخصیت اونقش داشتند دراین میانه به رادمردی
برمی خوریم که کلینی رابا او و او راباکلینی می شناسیم ،کسی که نامش در یک سوم کافی با سلسله سند روایت شده است شخصیتی که نامش با کافی جاودانه شده محدث علی بن ابراهیم قمی است که دراسناد بیش از 7140 روایت در کافی نام او چون ستاره می درخشید .(خویی ، بی تا،ج11،ص194)
کتاب تفسیر اواز پایه تفسیر های تشیع گردید وشاید اگر کلینی پروانه وار برگرد شمع وجود او نمی چرخید واورا لحظه ای چه در حال بیماری وچه درحال سلامت درخانه ومدرسه رها می کرد ازروایات واحادیثی که سلسله سندش به اوختم می شود چون دیگر آثاراو برای همیشه ازمیان می رفت اما کلینی این اقیانوس حدیث را رها نکرد .او که تشنه کلام اهل بیت (علیه السلام )بود جرعه جرعه نوشید به این نوشیدن اکتفا نکرد ه بلکه در یایی ازاین کوثر عشق را برای شیعیان پس ازخود به یادگار نهاد.(همان)

شاگردان شیخ :
این عده از فقها ومحدثین بنام شیعه که مشاهیر علمای ما درنیمه اول واواسط سده چهارم هجری در ایران وعراق بوده اند واستادان بسیاری ازعلمای نامی نیمه دوم سده ی چهارم می باشنداز آن جمله عبارتند از:احمدبن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع حمیدی واحمدبن احمد کافی ،احمدبن لی بن سعید کوفی و… ومحمدبن احمدصفوانی مقیم بعذاد هم ازشاگردان مخصوص اوبود که کتاب کافی را رونوشت کرئه است واز کلینی علم وادب آموخته وبه دریافت اجازه ی قرائت حدیث نائل آمده است .(دوانی ،بی تا ،ص27)
تالیفات شیخ :
شیخ طوسی ونجاشی دانشمند رجالی جمعا این کتابها را جزء تالیفات کلینی به شمار آورده اند .
1- کتاب رجال
2- کتاب رد برقرامطه (اسماعیاه ی نخستین )
3- کتاب رسائل ائمه (ع)
4- تعبیر رویا
5- مجموعه شعر – مشتمل برقصائدی که شع او در مناقب وفضائل عصمت وطهارت گفته اند .
6- کتاب کافی (دوانی ،همان ،ص27و28)
معرفی کتاب کافی
کتاب با عظمت “الکافی “که مهمترین اثرکلینی است بلکه جامعه شیعه است مشتمل بر3بخش است :اصول کافی که شامل 2جلد وفروع کافی شامل 5جلد وروضه کافی که شامل یک جلد می باشد که جمعا 16199حدیث است که ازرسول اکرم وائمه معصومین (ع)روایت کرده است.(مدرس تبریزی ،بی تا،ص79)
کافی مشتمل بر سی کتاب است .نخستین آنها کتاب عقل ،بعدعلم ،توحید ،حجت (شناخت امامت وامامان ) ایمان وکفر ،کتاب دعا ،کتاب فضائل قرآن ،کتاب طهارت وحیض ،کتاب صلاه ،کتاب زکات ،کتاب صوم ،کتاب حج ،کتاب نکاح ،کتاب طلاق ،کتاب عتق وتدبیر ومکاتبه ،کتاب ایمان ونذورات وکفارات ،کتاب معیشت ،کتاب شهادات ،کتاب قضایا واحکام ،کتاب وقوف وصدقات ،کتاب صید وذبایح ،کتاب اطعمه واشربه ،کتا زی وتجمل ،کتاب جهاد ،کتاب وصایا ،کتاب فرایض ،کتاب حدود ،کتاب دیات . (دوانی ،همان ،ص29)
معروفترین تالیفات کلینی کتاب باعظمت وگرانقدر ونفیس او “کافی “است که که نه تنها بزرگترین کاراومی باشد بلکه در جامعه اسلامی کتاب معتبری چون کافی در حدیث تالیف نشده است .(همان )
کلینی برای جمع آوری اخبار واحادیث کتاب کافی مسافرت نموده وبه شهرها ونقاط شیعه نشین کشورهای دور ونزدیک اسلامی رفته است تا با ملاقات راویان احادیث وناقلان آثار ائمه طاهرین (ع)ومحدثین بزرگ وفقهای عالیقدر شیعه واستادان اجازه ومشایخ روایت که کارشناسان فنون حدیث بودند وقسمت هایی از ابواب فقه وحدیث شیعه نزد آنها بوده است ،به گفته ی نجاشی درمدت 20سال مجموع اخبار واحادیث صحیح ومعتبر پیغمبرخاتم وائمه معصومین (ع)راجمع آوری نموده؛سپس قسمت های لازم رابرگزید وآن هارا مهذب ومرتب کرد وسرانجام کتاب “کافی “رابه وجود آورد.(همان ،ص30)
کلینی التزام داشت که در کتاب کافی تمام احادیث جز اندکی ازآنها راباهمه سلسله ی سند تا امام معصوم ذکر کند ولی دربعضی موارد صدر سند راحذف کرده است زیرا حدیث رااز شخصی که ازوی روایت نموده ،نقل کرده که سلسله سند در آن کتاب بوده یا به سندی که قبلا گذشته احاطه داده است. (همان)
در بعضی از کتابها آمده ودر افواه برخی از اهل علم وعامه افتاده که چون “کافی” در عصر غیبت کوتاه امام زمان تالیف شده توسط یکی ازنواب خاص آن حضرت به نظر شریف آن برگزیده فرارسیده وفرموده است :"الکافی کاف لشیعتنا :کافی برای شیعیان ما کفایت می کند “درصورتی که این احتمال بیش نیست ،ما دلیلی در دست نداریم ،بلکه دلیل برخلاف آن داریم وآن این است که احادیث کافی به تنهایی نیازهای دینی شیعیان راتامین نمی کند ،لذاعلمای بعد ی به تالیف کتابهای دیگر پرداختند واحادیثی نقل کردند که در کتاب کافی نبوده وجای آن در کافی خالی است ،وبا همه اهمیت واعتباری که کافی دارد بازاحادیث مجهول ونامفهوم وغیر قابل قبول مانند احادیث تحریف قرآن در آن یافت می شود که فقهای ما آن را مردود دانسته وتلقی به قبول نکرده اند .(همان )
امتیازات کتاب کافی
1- جامعیت : کافی افی نه تنها در مقایسه با هرکتابی روایی ،بلکه حتی درمقایسه باسایر جوامع اولیه ی حدیثی ،هم چون “من لایحض الفقیه “،"تهذیب الاحکام “و"الاستبصار ” ازجامعیت مطلوبی برخورداراست ؛زیرا تنها به روایات فروع احکام بسنده نکرد .وبا امعان به جایگاه عقاید واخلاق ،دوجلد نخست کافی ونیز روضه کافی رابه این دوبخش مهم درعرصه ی (بن شناسی اختصاص داده است که تقریبا ازیازده قرن پیش تاکنون ماخذ نخستین کتب فقه وحدیث ما ومدرک ومرجع محدثین وفقها ومستند مجتهدین بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی می باشد .ازلحاظ متن وسند بیش ازمجموع احادیث شش کتاب معتبرومعروف اهل سنت می باشد. (نصیری ،بی تا ،ص154)
2- چینش قابل تحسین :
باید توجه داشت که کلینی نخستین کسی است که به تدوین وتنظیم جامع روایی اقدام کرده است وپیش ازخود هیچ الگویی نداشته تاازآن بهره گیرد .با این حال وقتی به مجموعه کتاب کافی ونیز ابواب وفصول مختلف آن می نگریم به چینش قابل تحسینی برمی خوریم .مقدم داشتن اصول برفروع ونیز الحاق روضه در پایان کتاب حکایت گر حسن سلیقه ی اودر چینش کلی کتاب دارد.(همان ،ص155)
منابع :
1-خویی ،معجم الرجال الحدیث ،بی تا ،بی نا ،ج11
2-دوانی ،علی،مفاخرالاسلام ،موسسه انتشارات امیرکبیر ،بی تا
3-نصیری ،علی،درسنامه ی علم حدیث ،مرکزنشر هاجر،بی تا